[ Home ] [ Up ]

De Families KOELEMAY

Door W.T. Block

Vertaald door dr Willem Renooij, Amersfoort, Nederland.

Wanneer men het aantal leden van de families Koelemay en hun bijdrage aan de plaatselijke geschiedenis in aanmerking neemt, is het inderdaad een vreemde speling van het lot dat in de telefoongids van het huidige Nederland niemand meer vermeld staat met de achternaam Koelemay.

Toen het grote gezin van Maarten Koelemay sr., onder wie vijf zonen en drie dochters, op 1 maart 1898 in Nederland aankwam, waren alle gezinsleden al volwassen of zouden dat binnen niet al te lange tijd worden. In feite arriveerde de oudste zoon, Piet Koelemay, met de eerste groep immigranten in het midden van november 1897; het was de bedoeling dat hij een huis voor het gezin zou bouwen dat in maart van het jaar daarop gereed moest zijn om betrokken te kunnen worden. Dit huis brandde af in 1928. Tot dat moment was het oude huis van de Koelemays een opvallend, kenmerkend gebouw in het 2100 ‘block’ van de Koelemay Road waarvan de naam in 1948 werd veranderd in Helena Street.

Maarten Koelemay werd geboren op 2 oktober 1843 in Berkhout, in Noord-Holland, als zoon van Pieter Koelemaij en Dieuwertje Waterman. Hij trouwde op 8 april 1872 met Antje (Anna) de Jong die op 9 januari 1852 was geboren in Andijk als dochter van Jan de Jong en Klaasje Koorman. Gedurende de 26 jaar voor hun vertrek naar Texas woonde de familie in het dorp Hoogkarspel in de buurt van Enkhuizen aan de Zuiderzee. Hier werden hun 8 kinderen geboren. Koelemay was melkveehouder van beroep en hij maakte zijn eigen kaas. Hij nam zijn kaaskoppen mee naar Texas omdat hij verwachtte kaas te kunnen blijven maken, maar hij bemerkte al spoedig dat het klimaat van Zuid-Oost Texas gedurende een groot deel van het jaar veel te warm was en verder ook ongeschikt was om kaas te maken.

De zonen Koelemay waren Pieter, John, Klaas, Martin en Lawrence. De laatste twee waren nog maar 11 en 9 jaar oud toen ze in Nederland aankwamen. Ze waren de enige leden van het gezin die de eerste scholen in Nederland bezochten. De drie dochters waren Trijntje (Kate) Koelemay die met Gatze Jans (George) Rienstra sr. trouwde die in mei 1897 in Nederland was aangekomen en de eerste was die zich er had gevestigd; Dieuwertje (Dora) die in mei 1899 met Will Block uit Port Neches trouwde wat de eerste huwelijksvoltrekking in Jefferson County was van een lid van de Hollandse kolonie in Nederland; en Klaasje (Clara) die met Sebe Richard Carter trouwde, nog één van de eerste Hollandse immigranten. De dochters vonden tijdelijk werk als hulp in de huishouding van bemiddelde families in Beaumont die hun rijkdom in de houthandel hadden vergaard.

Na aankomst in Nederland vonden alle mannelijke leden van het gezin werk als landarbeider of bij de spoorwegen. De bedoeling was zoveel mogelijk land voor het verbouwen van rijst en zoveel mogelijk vee en landbouwapparatuur te verwerven. Zodra ze in staat waren land te kopen, gingen ze rijst verbouwen. Dat was in die tijd zeer winstgevend. Hoewel het verbouwen van rijst niet zoveel arbeid vergde als dat van katoen, was het niettemin een hard bestaan, want men ploegde maar één enkele voor tegelijk met een primitieve kantelploeg en een span muildieren.

In het begin stond het huis van de Koelemays dat 2 verdiepingen had, wat alleen op de prairie, ongeveer midden tussen de spoorlijn en highway 69. Het werd al gauw een soort landbouw toonzaal doordat de tuin en de boomgaard netjes waren aangelegd, door de goed onderhouden bloembedden en door de goede buitenhokken voor pluimvee en schuren voor het grootvee. Maar voordat ze hun huis daar bouwden, had de familie Koelemay gewerkt als uitbaters van het hotel van de Port Arthur Land Company. Ze woonden ongeveer drie jaar in het nieuwe Orange Hotel waar ze de 33 kamers verhuurden aan pas aangekomen immigranten, waar ze de maaltijden bereidden en opdienden voor de gasten, waar ze de bibliotheekkamer met zo’n 1000 boeken beheerden en de eerste kerkdiensten (voorgegaan door de lekenprediker Dirk Ballast), dansavonden en andere evenementen onder hun dak lieten houden.

Eén van de eerste activiteiten getuigt er van dat Pieter Koelemay lid was van een comité van immigranten dat was belast met de voorbereidingen van de feestelijke viering van de kroning van Koningin Wilhelmina op 6 september 1898. De festiviteiten zouden de hele dag duren. De Port Arthur Herald van 8 september 1898 (op microfilm in de Port Arthur Memorial Library; kan gekopieerd worden) wijdde een hele pagina aan die viering en het is de eerste keer dat leden van de familie Koelemay met naam in een krant genoemd worden. Het was een dag vol pret en spelen; het werd al gauw vermeld dat van de deelnemers aan een hinderniswedstrijd “….de eerste prijs werd gewonnen door John Koelemay.” Een andere paragraaf van hetzelfde artikel verhaalde dat “….nog een zeer interessante gebeurtenis van die avond vormde het zangoptreden van Piet Koelemay, de juffrouwen Trijntje Koelemay, Dieuwertje Koelemay en Klara Koelemay, en John Koelemay. De liederen die ze uitgekozen hadden, werden alle gezongen in de taal van hun vaderland (Holland), maar de muziek liet niets te wensen over.”

Inderdaad, Dora Koelemay was een begaafd citer (autoharp) speler; haar melodieuze noten konden iedere avond gehoord in het Orange Hotel waar ze de voeten van de polka dansers leidden. Nadat de vorige uitbaters, het gezin Elings, het Orange Hotel verlaten hadden, trok de familie Koelemay er in. Ze bleven daar ongeveer drie jaar totdat ze verhuisden naar hun nieuwe huis aan de Koelemay Road. Na de dood van Dora Koelemay in 1917 was haar citer nog vaak te zien in het huis van Will Block in Port Neches, maar de snaren werden nooit meer gestemd of beroerd.

Gedurende die jaren in het Orange Hotel trad de jonge Klaas die vrij goed onderwijs had genoten en Engels had geleerd voordat ze uit Holland vertrokken, op als tolk in de eerste school in Nederland die werd gehouden in één van de kleine bijgebouwen van het hotel. Gedurende die tijd was Klaas Koelemay de enige fotograaf in Nederland. Eén van de meest gewaardeerde foto’s van schrijver dezes is een origineel van Klaas waarop de eerste leerlingen van de school van Nederland in 1903 te zien zijn. Schrijver dezes heeft negatieven en afdrukken van de foto gemaakt die wijd verspreid zijn in Nederland. Eén van de leerlingen die gemakkelijk te herkennen is, is Lawrence Koelemay.

John Koelemay werd zeker één van de stoerste burgers van Nederland en zijn oude huis staat nog op de kruising van North 27th en Canal Street. Gedurende de eerste jaren verbouwde hij rijst samen met zijn broers Piet en Klaas, maar later vestigde hij één van Nederlands meest succesvolle melkhandels. Misschien wel twintig jaar of langer bezorgde de Koelemay Melkhandel van deur tot deur melk in Beaumont. Tijdens de jaren 1930 werd John eveneens bekend als grootschalig teler van satsuma sinaasappelen en als grondspeculant.

John Koelemay trouwde rond 1901 met Neeltje Stelling, eveneens een Hollandse immigrant, die de moeder werd van Johns enige zoon, Martin, en die in 1941 overleed, eerder dan haar echtgenoot. John Koelemay huwde voor de tweede keer en toen hij in 1948 stierf liet hij mevrouw Nancy Koelemay achter als weduwe uit zijn tweede huwelijk. Martin Koelemay, de zoon van John, trouwde met Edna Lester uit Nederland. Nadat de familie rond 1950 hun groot bezit aan land in Nederland van de hand had gedaan, verhuisden ze naar hun nieuwe boerderij in de buurt van Winnie. Edna Lester Koelemay overleed omstreeks 1991. In 1993 woonde Martin nog steeds in de boerderij welke dicht bij het huis van zijn zoon Glenn staat.

Klaas Koelemay was de enige fotograaf in Nederland rond 1900 en de meeste oorspronkelijke foto’s van de stad uit die periode werden door hem geschoten. Er bestaan er misschien nog drie of vier van, elk gemerkt met “K. Koelemay, Nederland, Texas.” Klaas Koelemay teelde rijst, kweekte groenten, was kruidenier, graanhandelaar en veeboer, en in de jaren 1920 kweekte hij enige tijd vijgen in de buurt van Winnie. In 1940 werd hij de eerste gemeentesecretaris van Nederland en hij hield die post gedurende een aantal jaren van de Tweede Wereldoorlog totdat hij werd opgevolgd door zijn neef Sandy Rienstra. Hij was ook postbode in Nederland tijdens de laatste jaren van de regering van Woodrow Wilson. In die tijd verloren alle postbodes hun betrekking wanneer een andere politieke partij de regering in Washington overnam. Gedurende een aantal jaren rond 1910 bezorgde Klaas de post in Beaumont en na 1946 was hij beambte op het postkantoor in Nederland. In die jaren werd schrijver dezes, ook employee bij de posterijen, een goede kennis van Klaas en wist hem een toegewijd Christen. Klaas Koelemay trouwde met Neeltje Rienstra, de zuster van zijn zwager George Rienstra. Uit dit huwelijk werden geboren Anna (mevrouw Adrian) Cooley uit Devers (overleden), Katie (mevrouw Gayford) Smith uit Beaumont en Carl John Koelemay uit Beaumont (ook overleden). Nelly Koelemay stierf in 1963 en haar weduwnaar overleed een jaar later. Anna Cooley liet een zeer lang manuscript na, "From The Netherlands in Europe to Nederland in Texas," de geschiedenis van de familie Koelemay waarvan schrijver dezes een kopie in zijn bezit heeft.

Lawrence Koelemay, het jongste lid van de familie, trouwde met Myra Cooke, de dochter van één van de eerste andere families in Nederland, de familie J.B. Cooke sr. Myra Cooke was één van de weinige leden van de First United Methodist Church van Nederland die bij de oprichting betrokken was geweest, en was gedurende dertig jaar één van de vooraanstaande leden van die gemeente. Lawrence was een vooraanstaand graanhandelaar in Nederland en hield kantoor in het gebouw waarin tegenwoordig de Setzer Supply Company is gehuisvest. Het gebouw was één van de oorspronkelijke pakhuizen die in 1899 door de Kansas City Southern Railroad aan de spoorlijn gebouwd waren en gebruikt werden om rijst in zakken te bewaren. In 1904 werd een rijstmolen gebouwd in Nederland. Lawrence en Myra Koelemay bouwden hun huis op nummer 1516 van Detroit. Het huis staat er nu nog, maar is uitgebreid verbouwd en voorzien van steenstrips, en doet dienst als centrum voor dagopvang. De Koelemays dreven de Koelemay Grain Company (alsmede een zaak in radiolicenties) tot 1938. Toen verkochten ze de zaak aan hun broer Martin Koelemay uit Port Neches. Ze verhuisden hierop naar Shreveport in Louisiana en openden een groothandel in radio-onderdelen die het vele jaren voor de wind ging. Lawrence en Myra Koelemay zijn al vele jaren geleden overleden. Ze hadden drie zoons, James M., Lawrence jr. en John Bunyan. Twee van hen wonen nog in Shreveport. De laatste woont in Many, Louisiana. Twee van deze jonge mannen namen dienst in het leger tijdens de Tweede Wereldoorlog. De jongste zoon, John Bunyan Koelemay, werd een bekende voorganger van de Methodisten in de Synode van Louisiana. Hij is nu gepensioneerd. James M. Koelemay is nog eigenaar van Koelemay’s Stereo Center in Shreveport.

Dieuwertje (Dora) Koelemay, die in haar jeugd bekend stond om haar muzikale talenten, trouwde op 1 mei 1899 met Will Block, een landbouwer uit Port Neches. Ze werd de moeder van acht kinderen: Albert Asa Block (1900-1962) uit Port Neches; Anna Block Knight (1900-1991) uit Angleton; Clara Block Phillips (1902-1965) uit Woodville, Texas; Katie Block Goolsbee uit Port Neches; Willie Mae Block Winberg uit Hemphill, Texas; Mary Lou Block Tullos uit Houston; Nellie Block Singleton (1914-1981) uit Oklahoma City, Oklahoma; and Rosa Dieu Block Crenshaw (1917-1980) uit Beaumont. In 1993 leefden drie van haar dochters nog.

Klaasje (Clara) Koelemay trouwde met Sebe Richard Carter, een Hollandse immigrant. Carter immigreerde rond 1893 naar Pella in Nebraska waar hij tarwe verbouwde. Hij kwam in 1899 met zijn broer Peter naar Nederland om rijst te gaan verbouwen. Later verwierf hij een aanzienlijke hoeveelheid vastgoed en trad op als landmeter bij de uitbreidingen van Nederland (S.R. Carter nummers 1, 2 en 3). Het gezin Carter had geen kinderen. S.R. Carter stierf in 1947 en zijn vrouw overleed een jaar later.

Trijntje (Kate) Koelemay trouwde met Gatze Jans 'George' Rienstra, de eerste die zich in Nederland vestigde en daar in mei 1897 was gearriveerd. Ze was de moeder van drie kinderen: Gatze Jan Rienstra, inmiddels overleden; Martin Sandy Rienstra, ook overleden; and Marie Rienstra Wilson die tot voor kort in Livingston, Texas, woonde, maar momenteel woont op 145 Green Rich Shores in Huntsville, Texas 77340; en een tweede dochter die stierf voordat ze een jaar oud was. Sandy Rienstra diende gedurende vele jaren als gemeentesecretaris van Nederland en later als agent voor het uitzetten van de tracés en het verwerven van de grond voor de aanleg van wegen en spoorwegen in Jefferson County, gehuisvest in het kantoor van de county-auditor.

Martin Koelemay, de zoon van Maarten Koelemay sr., was de eerste persoon uit Nederland die in de Eerste Wereldoorlog onder de wapenen werd geroepen en hij diende in Frankrijk als sergeant bij Compagnie B van het 601^ste Engineer Battalion. De eerste jaren na 1920 woonde Martin Koelemay in Labelle waar hij een melkzaak had. Later verhuisde hij naar Port Neches waar hij de Koelemay Grain Company oprichtte. Zijn oude huis staat nog steeds op de kruising van Avenue D en Merriman Street. Omstreeks 1938 kocht hij de Koelemay Grain Company in Nederland van zijn broer Lawrence en beheerde deze gedurende ongeveer vijf jaar. Martin trouwde met Anna Westerterp, een lid van weer een andere Hollandse immigrantenfamilie. Hun enig kind, de eerwaarde Ralph Koelemay (hij diende bij de U.S. Navy tijdens de Tweede Wereldoorlog) is gepensioneerd voorganger van de Methodistenkerk. Hij woonde vele jaren in Plover in Wisconsin, maar is kort geleden verhuisd naar Missouri. Naar beste weten van schrijver dezes was Anna Koelemay bij haar overlijden in 1977  de op één na laatste nog in leven zijnde Hollandse immigrant in Nederland (John Van Oostrom was de laatste).

Het is verbazingwekkend, maar geen enkel persoon met de naam Koelemay woont sinds 1993 nog in Nederland. En dat van een familie met vijf zonen. In feite zijn de enige afstammelingen van Koelemay die nog in Nederland wonen (voor zover schrijver dezes zich te binnen kan brengen), Jan G. Rienstra II (en zijn vier kinderen) die op 808 South 13th Street wonen.

NECROLOGIE VAN DE FAMILIE KOELEMAY